‘Automatische prijscompensatie een te grof instrument voor rechtvaardige loonsverhoging'

Heden en verleden leren dat automatische prijscompensatie (apc) een te grof instrument is voor een rechtvaardige en verantwoorde loonsverhoging. HZC pleit wél voor compensatie van stijgende kosten van levensonderhoud, maar ziet afstemming op sterk verschillende situaties per sector en per moment als een meer effectieve methode.

Het automatisme van apc geeft enerzijds werknemers een soort gevoel van zekerheid, maar zorgt van de andere kant ook voor inflexibiliteit: je kunt niet tijdig reageren op marktontwikkelingen en de actuele situatie. Het inflatiecijfer waaraan je automatisch koppelt kan veel hoger of lager zijn dan de te verwachten inflatie van de komende jaren. En het houdt geen rekening met verschillende economische situaties per sector.

In de levensmiddelenhandel (food retail) is bijvoorbeeld de afgelopen drie jaar – looptijd juli 2020 tot juli 2023 – een gemiddelde loonsverhoging van 3 procent per jaar overeengekomen. Terwijl de totale inflatie over die periode circa 18 procent bedroeg (CPI index, CBS). Terwijl ook deze week bekend werd dat de winsten van supermarkten flink stijgen door een verhoging van verkoopprijzen met 18,4 procent ten opzichte van afgelopen jaar, bij dalende prijzen van voedselgrondstoffen en de gematigde loonontwikkeling van afgelopen jaren (ESB, 2023). Hier had een hogere inzet gerechtvaardigd geweest.

In de sector beroepsgoederenvervoer en verticaal transport is de afgelopen drie jaar opgeteld 15 procent loonsverhoging afgesproken, tegenover die inflatie van 18 procent. In de transportsector zijn daarentegen tariefstijgingen van 18,4 procent niet haalbaar, terwijl de kostenontwikkeling een stijgende lijn blijft houden van 5-8 procent in 2022 naar verwacht 8-11 procent in 2023 (Panteia). Een totaal andere situatie dus.

De jaren ‘70/’80 hebben laten zien dat automatische loonsverhogingen die hoger zijn dan de economische situatie rechtvaardigt, leiden tot verder op elkaar reagerende stijgingen van prijzen en lonen. Een dergelijk negatieve loon-prijsspiraal heeft destijds geleid tot economische recessie, massaontslagen en hoge werkloosheid. Van de andere kant kunnen werknemers minder krijgen dan economisch gerechtvaardigd zou zijn, bijvoorbeeld als er in een sector grote schaarste is en/of sprake van een stijging van de arbeidsproductiviteit door bijvoorbeeld investeringen in automatisering en efficiency.

Afspraken op maat per sector – door grondig naar de economische ruimte op basis van cijfers van afgelopen jaren en verwachtingen voor komende jaren te kijken – geven minder risico op recessie en bieden meer kans op een rechtvaardige en verantwoorde loonsverhoging dan apc.

Chris van Veldhuizen, directeur, Vakvereniging HZC